DE VOLKSKRANT

Van onze verslaggever Marcel van Lieshout
gepubliceerd op 13 maart 2008

Willy Wortel stort zich op de Afsluitdijk

LELYSTAD - Windparken, drijvende woonwijken en de superbus van Wubbo Ockels - dat wordt nog wat met de creatie van ir. Lely.

In het rapport Toekomst Afsluitdijk beschrijft de Rijksadviseur voor de Infrastructuur, prof. Jan Brouwer, hoe hij zijn kleinzoon de cultuurhistorische waarde van de Afsluitdijk duidt: ‘De Afsluitdijk is, naast de Chinese muur, de enige door mensenhanden gemaakte constructie die vanuit de ruimte zichtbaar is als een lijn.'

Apocrief verhaal of niet, één Nederlander met ruimte-ervaring ziet kennelijk heel veel in de Afsluitdijk. Vrijdag, in Lelystad, heeft een symposium plaats over de toekomst van de dijk. De uitnodiging van Rijkswaterstaat en de provincies Noord-Holland en Friesland om mee te denken over nieuwe functies bleek aan Wubbo Ockels zeer besteed.

Drie plannen diende Ockels in voor de noodzakelijke opknapbeurt van de Afsluitdijk. Zoals de aanleg over de volle lengte (32 kilometer) van een muur van zonnepanelen. En het idee om ten noorden van de dijk een tweede, natuurlijke waterkering aan te leggen, zodat er een valmeer ontstaat voor energieopwekking.

Superbus
Ook acht Ockels de Afsluitdijk vanzelfsprekend uitermate geschikt om zijn superbus over te laten razen. Zeker nu de Zuiderzeelijn als snelle verbinding tussen de Randstad en het noorden is afgeblazen.

Vanuit cultuurhistorisch perspectief sluit hij met dat laatste plan enigszins aan bij wat de bedenker van de Afsluitdijk, ir. Cornelis Lely, voor ogen had. Ook hij wilde de dijk benutten voor een openbaar vervoerverbinding. De sleuf voor de gedachte spoorlijn is nu nog altijd te zien.

‘Met een ov-verbinding op de dijk zou ik geen enkele moeite hebben', zegt de Leeuwarder architect Jouke van den Bout, initiatiefnemer tot de oprichting van de Stichting Afsluitdijk. Die stichting zal nog deze maand een feit zijn en wil de Afsluitdijk behoeden voor een al te drastische metamorfose. Meer concreet: Van den Bout wil dat de dijk als geheel de status van rijksmonument krijgt en ijvert ervoor het werk van ir. Lely op de Werelderfgoedlijst geplaatst te krijgen.

Van den Bout en zijn medestanders, onder wie Lely-biograaf dr. Willem van der Ham, volgden de afgelopen maanden met belangstelling én argwaan wat er zoal te berde werd gebracht tijdens vijf ‘ateliers' over de toekomst van de Afsluitdijk. Die bijeenkomsten hadden plaats op initiatief van Rijkswaterstaat. Nu de dijk toch moet worden versterkt - hij voldoet niet meer aan de veiligheidsnormen - en nu de sluiscapaciteit moet worden vergroot, daagde Rijkswaterstaat marktpartijen, deskundigen en overheden uit om met plannen te komen die ‘iets toevoegen aan de dijk'.

Het citaat is van Wim Leendertse, procesmanager van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Met Joost van de Beek van de dienst IJsselmeergebied is hij belast met ‘de brede maatschappelijke verkenning' van de toekomst van de Afsluitdijk. Leendertse spreekt van een voor Rijkswaterstaat ongebruikelijk initiatief. ‘Normaal verzinnen wij altijd de oplossing en die veiligheidsnormen zijn verder geen punt. Nu willen we luisteren. Wat zien anderen voor mogelijkheden?'

Drijvende woonwijken
Die blijken zeer divers, zo leert een inventarisatie. Behalve de plannen van Ockels zijn er ideeën ingebracht voor een waterstaatkundig museum op de dijk, het maken van een opening met de Waddenzee, de aanleg van een nieuwe dijk in het IJsselmeer (dat in compartimenten moet worden opgedeeld), drijvende woonwijken, een zoet/zout water osmosecentrale, windparken en nog veel en veel meer.

Van de Beek: ‘De truc wordt functies bij elkaar te brengen. We hebben nu de fase gehad met plannen van alle Willy Wortels. Wij moeten als Rijk de basisfunctionaliteit definiëren. Daarna kunnen we met een echte marktverkenning beginnen en aan ontwikkelaars vragen met een totaalconcept te komen.'

Dat Rijkswaterstaat nu buitenstaanders uitnodigt mee te denken over de toekomst van de dijk houdt volgens Leendertse ook verband met discussies in Noord-Holland en vooral Friesland over versterking van de regionale economie. Leendertse: ‘De regio zoekt het vooral op het gebied van recreatie en toerisme, het Rijk is sterk gericht op duurzame energie en natuurontwikkeling. Misschien valt er iets te combineren.'

Ook de optie dat het bij een grote onderhoudsbeurt en dijkversterking blijft, staat nog open, verzekert Rijkswaterstaat. Op de begroting voor de periode 2015-2020 is 750 miljoen euro gereserveerd. Leenderste: ‘Het kabinet moet volgend jaar besluiten welke kant het op moet gaan.' Afgesproken is dat de werkzaamheden in 2011 beginnen.

Alarmbellen
Architect Jouke van den Bout (zijn vader, waterbouwkundige, was bij de Zuiderzeewerken betrokken) en historicus/geograaf Willem van der Ham (van zijn hand verscheen vorig jaar de indrukwekkende Lely-biografie Verover mij dat land) zijn er niet gerust op. De alarmbellen rinkelden toen Rijksbouwmeester Mels Crouwel twee jaar geleden de gedachte opperde om de Afsluitdijk te benutten voor woningbouw.

‘Je ziet de haviken er al op afkomen', foetert Van der Ham. ‘De schoonheid van de dijk schuilt in de soberheid. De dijk is een icoon voor de zucht naar vernieuwing, modernisering. Je moet er al helemaal geen pretpark van maken. Alsjeblieft geen Hansje Brinker op de dijk!'

Van den Bout onderstreept dat het ‘civieltechnische utilitaire karakter' behouden moet blijven. Hij vindt dat Nederland slordig omgaat met het culturele erfgoed. ‘Moet je eens kijken naar dat trieste hekje dat nu om het beeld van Lely op de dijk is geplaatst. Met zo'n bordje erbij met de tekst Laat hier uw afval achter. Dat zegt alles.'